Co to jest haiku? I jak je właściwie napisać?

Żeby napisać, żeby zrozumieć, żeby przeczytać czy żeby zrobić cokolwiek innego z haiku, trzeba najpierw mniej więcej wiedzieć, czym ten gatunek poezji jest. Z pewnością nie da się tego jasno sprecyzować, a to za sprawą filozofii zen, która przenika prawie każdy krótki wiersz.

Wielkim praojcem haiku bez wątpienia był Matsuo Basho czyli "drzewo bananowca". Tak poeta siebie nazwał, gdy przeprowadził się pod tą roślinę. Pisał językiem potocznym, by chłopi i prości ludzie mogli zrozumieć nieznaną wśród nich filozofię zen. Była ona do tamtej pory znana jedynie klasztornym mnichom. Później coraz więcej osób zaczęło uczyć się od mistrza i po śmierci zostawił on po sobie około 2000 uczniów.

Notka encyklopedyczna mówi tu o gatunku poezji japońskiej. W sumie można się z tym zgodzić, ale haiku to z pewnością coś więcej niż kolejny gatunek literacki. Teoretycznie każdą formę posiadającą trzy linijki, również uważa się za haiku. A tak oczywiste to nie jest. Pewne amerykańskie stowarzyszenie również zaczęło się zastanawiać, czym jest haiku. Wyszło im mniej więcej coś takiego:

"Wiersz opisujący istotę żywo odczutej chwili, w której natura łączy się z naturą ludzką. Zwykle haiku napisane jest w trzech, nie rymowanych wersach, w siedemnastu lub mniej sylabach."

Nie sądzę, abyście wiele z tego zrozumieli, jeśli pierwszy raz macie do czynienia z tą formą poezji. Ale po kolei. Zauważyć można, że jest to bardzo krótki wiersz, bo w końcu czym są 3 wersy. Żywo odczuta chwila... Tu jest ukryta bardzo ważna cecha haiku. Ma przekazywać tę chwilę, a nie ją opisywać. Dlatego też ciężko znaleźć w haiku przymiotniki czy czasowniki. Autor przeważnie pokazuje, a my musimy zauważyć, o co mu chodziło, dlaczego akurat nam to pokazał i czemu wszyscy tak się tym zachwycają. Warto wiedzieć, że prawdziwe japońskie haiku ma 17 sylab podzielonych w pierwszej linijce na pięć, w drugiej na siedem i w trzeciej znowu na pięć. Ze względu na rozmaitość języków ta zasada pisania haiku nie obowiązuje poza Japonią. Jeszcze jednym elementem podstawowym haiku jest odniesienie się do określonej pory. Wieczór, lato, poranek czy jakakolwiek inna pora ważna nie jest, ale obecna musi być. Przy czytaniu czy pisaniu warto zauważyć coś takiego jak "cięcie". Polega to na podzieleniu jakże długiego fragmentu tekstu na dwie odrębne części.

Przyjrzyjmy się teraz przykładowemu haiku napisanemu przez Basho;

Stary staw
Wskakujące żaby,
Dźwięk wody

No cóż... Ja też po pierwszym przeczytaniu nic odkrywczego tu nie zauważyłem. Tak to jest, że za ponownym przeczytaniem w końcu zauważymy treść. Tu np. widzimy autora czekającego wiosenną porą na rechot żab (w Japonii dość popularna forma wsłuchiwania się w naturę). Żaby jeszcze nie zdążyły "śpiewać", a nam udało się dosłyszeć w tej ciszy dźwięk wody, czyli zapewne jakiś plusk bądź cokolwiek innego. To oczywiście tylko przykład interpretacji... Każdy z nas haiku odczuwa inaczej i co innego widzi.

Myślę, że po tej lekturze każdy będzie mniej więcej przygotowany do czytania haiku. W końcu to jest dla prostych ludzi chcących poznać to, co odkryli inni - a jest co czytać, bo autorów historycznych jest mnóstwo, a i współcześnie wiele osób z przyjemnością poświęca się temu miłemu zajęciu tworzenia wierszy.